Thực đơn
Nàng tiên cá
Mô tả về những thực thể có đuôi cá, nhưng phần thân trên là của con người đã xuất hiện trong tác phẩm nghệ thuật Lưỡng Hà từ thời Đế chế Babylon Cổ trở đi.[8] Những hình tượng này thường là người cá nam (merman) nhưng đôi lúc cũng có sự hiện diện của nàng tiên cá.[8] Tên gọi của hình tượng nàng tiên cá có thể là kulitu, nghĩa là "phụ nữ người cá".[8] Những hình tượng như vậy đã được sử dụng như hình tượng hộ mệnh trong nghệ thuật Tân Assyria.[8] Họ cũng được thể hiện ở cả trên tượng đài điêu khắc cho đến những bức tượng hộ mệnh nhỏ.[8]
Atargatis được mô tả là con cá với đầu người phụ nữ, trên một đồng tiền của Demetrius IIICâu chuyện về nàng tiên cá được biết đến lần đầu ở Assyria trong khoảng 1000 năm TCN. Mẹ của nữ hoàng Semiramis là nữ thần Atargatis đã đem lòng yêu một người phàm trần, người ấy là một người chăn cừu và bà đã vô tình giết chết anh ta. Cảm thấy hổ thẹn vì hành động này, bà gieo mình xuống hồ và biến hình thành cá, nhưng làn nước vẫn không che giấu được vẻ đẹp tuyệt trần của bà. Sau đó, bà hóa thân thành nàng tiên cá — phần người là từ thắt lưng trở lên, phần dưới là cá. Dù vậy, hình tượng đại diện sớm nhất của nữ thần Atargatis lại thể hiện bà là một con cá với phần đầu và phần tay của con người, tương tự như thần Enki trong văn hóa Babylonia.[9] Người Hy Lạp đã nhận diện Atargatis dưới cái tên Derketo.[10] Ở một thời điểm nào đó trước năm 546 TCN, nhà triết học trường phái Milet là Anaximandros mặc nhiên thừa nhận rằng xuất phát điểm của loài người là một loài động vật sống dưới nước. Ông tin rằng con người có xuất phát như vậy là vì họ quá dễ tổn thương và dựa dẫm khi còn là trẻ sơ sinh, nếu ban đầu không tồn tại kiểu đó thì không sống sót được lâu.[11][12]
Có một truyền thuyết về nàng tiên cá gắn liền với em gái của Alexandros Đại đế, nhưng truyền thuyết đó thực chất là một câu chuyện dàn dựng lên vào thời hiện đại.[13] Vào thế kỷ thứ 2, trong tác phẩm De dea Syria (Luận về nữ thần Syria), nhà văn người Syria Hy Lạp hóa là Lukianos xứ Samosata kể rằng ông đã nhìn thấy một mô tả của người Phoenicia về việc Derketo/Atargatis là một nàng tiên cá, dù vậy nữ thần này được đúc thành một hình tượng "hoàn toàn là phụ nữ" ở thành phố thánh.[lower-alpha 3] Ông cũng đề cập đến việc ăn cá là điều kiêng kỵ ở một khu vực rộng lớn vì nơi đó tin rằng Derketo có thể là một dạng cá.[lower-alpha 4][14]
Trong cuốn Naturalis Historia 9.4.9–11, Gaius Plinius Secundus mô tả về việc nhìn thấy nàng tiên cá rất nhiều lần ở ngoài khơi Gallia. Ông lưu ý rằng cơ thể của họ bao phủ bởi vảy và thi thể của họ thường xuyên dạt vào bờ. Ông bình luận rằng thống đốc ở Gallia thậm chí còn viết một lá thư gửi đến Hoàng đế Augustus để thông báo cho ngài.[15]
Nhà nguyện Norman xây dựng vào khoảng năm 1078 tại lâu đài Durham có thể là nơi mang tác phẩm nghệ thuật khắc họa nàng tiên cá sớm nhất còn sót lại ở Anh.[16] Nàng tiên cá có thể được nhìn thấy trên phần đỉnh hướng về phía nam của một trong những cột đá nguyên bản ở nhà nguyện Norman.[17]
"Ghế nàng tiên cá" ở Zennor, Cornwall.Nàng tiên cá trong văn hóa dân gian Anh bị xem điềm gở, sự xuất hiện của họ vừa báo trước một thiên tai có thể xảy ra, vừa có thể là nguyên nhân gây ra thảm họa.[18] Một số biến thể của bản ballad Sir Patrick Spens kể về nàng tiên cá nói chuyện với những chiếc tàu bị đắm. Trong một số phiên bản, cô nói với chúng rằng chúng sẽ không bao giờ cập bến nữa. Ở một số phiên bản khác, cô tuyên bố rằng chúng đang gần bờ, điều mà chúng đủ sáng suốt để hiểu rằng đó không khác gì là một điềm xấu. Nàng tiên cá cũng có thể là dấu hiệu của thời tiết xấu đang đến gần,[19] và một số được miêu tả là có kích thước lớn một cách bất thường, lên tới 2.000 foot (610 m).[18]
Nàng tiên cá cũng được mô tả là có thể bơi ngược sông để đến hồ nước ngọt. Có một câu chuyện kể về laird[lower-alpha 5] xứ Lorntie định đến giải cứu người phụ nữ mà ông nghĩ rằng cô đang chết chìm ở hồ nước gần nhà. Một người hầu đã kéo ông ta lại và cảnh báo rằng đó là một nàng tiên cá. Nàng tiên cá hét lên với họ rằng cô có thể đã giết ông ta nếu như không có người hầu.[20] Nhưng nàng tiên cá đôi lúc cũng có lòng thương người, họ có thể dạy con người cách chữa một số loại bệnh.[21] Người cá nam (merman) được mô tả là hoang dã và xấu xí hơn nàng tiên cá, họ cũng ít quan tâm đến con người.[22]
Theo một truyền thuyết, nàng tiên cá đã đến làng Zennor ở Cornwall, tại nơi này cô thường nghe giọng ca của người hát hợp xướng tên là Matthew Trewhella. Hai người yêu nhau, và Matthew cùng với nàng tiên cá đến thăm nhà cô tại Pendour Cove. Trong những đêm hè có thể nghe thấy tiếng hát của đôi tình nhân. Tại Nhà thờ Saint Senara ở Zennor có một chiếc ghế nổi tiếng được trang trí bằng hình chạm khắc nàng tiên cá có tuổi đời khoảng 600 năm.[23]
Một vài câu chuyện đặt ra nghi vấn rằng liệu nàng tiên cá có linh hồn bất tử hay không, câu trả lời là không.[24]
Nàng tiên cá ở Ireland được gọi là merrow trong những câu chuyện như "Lady of Gollerus" xuất bản vào thế kỷ 19. Trong thần thoại Scotland, ceasg là nàng tiên cá sống ở vùng nước ngọt, dù vậy thuật ngữ này không được bảo tồn tốt trong văn hóa dân gian.[25]
Nàng tiên cá ở Đảo Man được gọi là ben-varrey, họ được coi là có thiện chí với loài người so với đồng loại họ ở vùng khác.[26] Họ thường giúp đỡ, ban ân huệ và đền ơn đối với con người. Truyện kể rằng có một ngư dân đã mang nàng tiên cá bị mắc cạn trở về biển cả và ông được trả ơn bằng việc cho biết vị trí của kho báu. Một câu chuyện khác kể về một bé gái tiên cá ăn trộm con búp bê từ cô bé loài người, mẹ bé tiên cá quở trách và đền cho cô bé loài người một món quà có vòng ngọc trai để tạ lỗi. Câu chuyện thứ 3 kể về một gia đình ngư dân thường xuyên gửi táo làm quà cho nàng tiên cá và được ban phát tài lộc.[26]
Melusine là sinh vật giống nàng tiên cá sống ở vùng nước ngọt trong văn hóa dân gian châu Âu. Đôi khi cô được mô tả là có 2 đuôi cá, hoặc có phần thân dưới của một con xà tinh.[27]
Chuyên luận Ex Libro de Nymphis, Sylvanis, Pygmaeis, Salamandris et Gigantibus, etc (Quyển sách về Nymph, Sylph, Pygmy, và Salamander, và những tinh linh khác) của nhà giả kim Paracelsus đề ra ý tưởng rằng tinh linh nước có thể đạt được linh hồn bất diệt nếu kết duyên với con người. Điều này dẫn đến sự ra đời của cuốn tiểu thuyết ngắn Undine của De la Motte Fouqué, và cuối cùng là tác phẩm văn học về nàng tiên cá nổi tiếng nhất của Hans Christian Andersen.[28]
Nàng tiên cá trong truyện cổ tích của Andersen đã trở thành nguồn cảm hứng cho bức tượng bằng đồng nổi tiếng thế giới khánh thành ở Copenhagen vào năm 1913. Bức tượng còn có bản sao ở 13 địa điểm khác trên thế giới – gần một nửa trong số đó nằm ở Bắc Mỹ.[29][30][31]
Trong thời kỳ Romanesque, nàng tiên cá thường gắn liền với sự dâm dục.[32][33]
Quan niệm về siren là sinh vật có phần giống nàng tiên cá và có phần giống chim vẫn tồn tại ở Hy Lạp Đông La Mã trong một thời gian.[34] Tác phẩm Physiologus khởi nguồn cho sự chuyển đổi minh họa của siren như là minh họa của nàng tiên cá, phiên bản từ thế kỷ 9 là ví dụ cho sự thay đổi này.[5] Trong khi từ điển tiếng Hy Lạp Đông La Mã tên là Suda (thế kỷ 10) vẫn thiên về mô tả siren như loài chim.[35]
Như đã đề cập ở trên, có một truyền thuyết Hy Lạp hiện đại kể rằng em gái của Alexandros Đại đế là Thessalonike tái sinh thành nàng tiên cá (tiếng Hy Lạp: γοργόνα) sau khi qua đời, cư ngụ ở biển Aegea. Mỗi lần bắt gặp bất kỳ con tàu nào trên biển, cô thường chỉ hỏi đoàn thủy thủ một câu: "Vua Alexandros còn sống không?" (tiếng Hy Lạp: "Ζει ο Βασιλεύς Αλέξανδρος;"), câu trả lời đúng là: "Ngài ấy còn sống, trị vì và chinh phục cả thế giới" (tiếng Hy Lạp: "Ζει και βασιλεύει και τον κόσμον κυριεύει").[13] Nếu trả lời như vậy thì cô sẽ hài lòng, theo đó cô sẽ làm phép xoa dịu vùng nước và chào tạm biệt con tàu. Bất kỳ câu trả lời nào khác sẽ khiến cô phẫn nộ, làm phép khuấy động một cơn bão khủng khiếp, nhấn chìm mọi con tàu và thủy thủ trên boong.[36] Truyền thuyết này bắt nguồn từ tác phẩm thuộc dòng lãng mạn Alexander có tựa đề là Phylláda tou Megaléxandrou (Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου) xuất hiện từ thời Hy Lạp Ottoman,[13] xuất bản lần đầu vào năm 1680.[37]
Rusalka là phiên bản Slav của siren và naiad trong văn hóa Hy Lạp.[38] Bản chất của rusalka có sự đa dạng trong số những truyền thuyết dân gian, nhưng theo nhà dân tộc học D.K. Zelenin thì họ đều có chung một yếu tố: những linh hồn ô uế không thể an nghỉ.[38] Họ thường là hồn ma của phụ nữ trẻ bị chết một cách tàn nhẫn hoặc yểu mệnh, có thể do án mạng hoặc tự sát, trước đám cưới của họ và đặc biệt là do chết đuối. Rusalka được cho là sống ở sông và hồ. Họ có diện mạo là những thiếu nữ xinh đẹp với mái tóc màu xanh lục nhạt và làn da trắng bệch. Điều này gợi mối liên hệ đến bèo dại và những ngày sống dưới nước thiếu ánh nắng mặt trời. Trời tối là thời điểm có thể nhìn thấy rusalka nhảy múa dưới ánh trăng, gọi tên những chàng trai trẻ để dụ xuống nước và sau đó dìm chết. Việc rusalka sở hữu các đặc điểm như khêu gợi và phụ bạc rất phổ biến ở Nga, Ukraina và Belarus, nhà văn Nga sống vào thế kỷ 19 cũng nhấn mạnh vào những chi tiết này.[39][40][41][42]
Trong sử thi của người Slav Đông có tựa là Sadko (tiếng Nga: Садко), nhân vật cùng tên với tiêu đề là một nhà thám hiểm, thương gia và nhạc sĩ gusli đến từ Novgorod. Ông có khoảng thời gian sống ở thủy cung của "Sa hoàng Biển cả" và kết hôn với con gái ngài là Chernava trước khi trở về quê nhà. Câu chuyện truyền cảm hứng cho những tác phẩm như bài thơ Sadko của Alexei Tolstoy,[43] vở opera Sadko do Nikolai Rimsky-Korsakov sáng tác, và bức tranh của Ilya Repin.
Người cá đã được đề cập trong hợp tuyển Sơn hải kinh viết về địa lý và thần thoại Trung Quốc, có niên đại từ thế kỷ 4 TCN.
Giao nhân (鮫 人) hay "người thuồng luồng"[44] được đề cập đến trong Bác vật chí (khoảng năm 290);[45][lower-alpha 6] và một số văn tự khác,[46] bao gồm cả Thuật dị ký (nghĩa là "Ghi chép về những điều kỳ lạ") ra đời vào khoảng đầu thế kỷ 6.[47]
Việt[lower-alpha 7]Trung kiến văn (粤中见闻, 1730) có chứa 2 câu chuyện liên quan đến nàng tiên cá. Đầu tiên là câu chuyện kể về người đàn ông bắt được một hải nữ (海女) trên bờ hòn đảo Đại Tự Sơn. Cô nhìn giống con người ở mọi khía cạnh, ngoại trừ việc cơ thể được bao phủ bởi lớp lông mịn nhiều màu. Cô không thể nói chuyện nhưng người đó vẫn đưa cô về nhà và kết duyên với cô. Sau khi người đó qua đời, hải nữ trở về vùng biển nơi cô được tìm thấy. Câu chuyện thứ hai kể về người đàn ông nhìn thấy phụ nữ nằm trên bãi biển trong khi tàu của người ấy vẫn đang neo đậu ngoài khơi. Khi lại gần hơn để kiểm tra, bàn chân và bàn tay cô dường như có màng. Cô được mang thả xuống nước và bày tỏ lòng biết ơn với đoàn thủy thủ trước khi bơi đi.[48][49]
Hàn Quốc có 3 phía giáp với biển. Tại một số làng chài ven biển ở Hàn Quốc có lưu lại những câu chuyện kỳ bí về nàng tiên cá. Nàng tiên cá ở đây có đặc điểm như con người. Theo như Eou yadam ghi chép lại thì có một thị trưởng tên là Kim Dam Ryeong đã giải cứu bốn nàng tiên cá bị ngư dân bắt.[50] Ở đảo Dongbaek thuộc Busan lưu truyền một câu chuyện về nàng công chúa Hwang-ok đến từ vương quốc Naranda, một vương quốc hoang đường dưới đáy biển của những nàng tiên cá. Câu chuyện này dựa trên nhân vật lịch sử Heo Hwang-ok đến từ Ấn Độ.[51] Một câu chuyện khác kể về nàng tiên cá tên là Sinjike (tiếng Hàn: 신지 끼), cô thường cảnh báo ngư dân về cơn bão sắp đến bằng cách ca hát và ném đá xuống biển từ đảo Geomun. Cư dân đảo tin rằng cô là nữ thần biển cả và cô có thể dự báo thời tiết.[52]
Ningyo (人魚) trong tiếng Nhật được định nghĩa là sinh vật thường có một phần là của người phụ nữ, một phần là của cá. Nhưng từ điển Kōjien sửa đổi định nghĩa thành một phần là của con người, không phân định rõ giới tính.[53]
Trong một số mô tả nhất định, ningyo không nhất thiết phải là nửa thân hình phụ nữ, mà là có đầu phụ nữ nằm trên cơ thể giống cá.[54] Ningyo được cho là có cặp sừng vàng, bụng đỏ, ba mắt ở mỗi bên thân và đuôi cá chép.[54][55] Người cá này có số đo không chắc chắn là 3 jō 5 shaku hay nói cách khác là 10,6 mét (35 ft) và cần 450 phát súng trường để hạ gục.[55][56] Nơi bắt được sinh vật này là Yokata-ura, nay là vịnh Toyama.[54][55][lower-alpha 8]
Ningyo có thể được tính là yōkai vì quyển sách tranh Gazu Hyakki Yagyō của Sekien Toriyama có đề cập dến nó.[58] Giới tính của ningyo không cụ thể vì nó chỉ được coi là thực thể "mặt người, thân cá". Sekien còn xem ningyo tương đương với đê nhân tộc (氐人族) trong hợp tuyển Sơn hải kinh.[58][59][60]
Có một truyền thuyết ningyo nổi tiếng liên hệ đến Yao Bikuni (八百 比丘尼), người được cho là có một phần thân xác của người cá, sống trường thọ trong nhiều thế kỷ. Không thể xác định phần da thịt có phải là của người cá nữ hay không, vì một cặp dịch giả gọi rằng nó là "da thịt của nàng tiên cá",[61] nhưng trong cuốn sách khác thì chỉ đơn thuần là "con cá lạ với khuôn mặt người".[62]
Suvannamaccha là con gái của Tosakanth xuất hiện trong phiên bản Thái và phiên bản Đông Nam Á khác của Ramayana.[63] Cô là công chúa tiên cá, ban đầu có ý định phá hỏng kế hoạch xây cầu đến Lanka của Hanuman nhưng cuối cùng lại phải lòng vị thần này.[64] Cô là hình tượng nổi tiếng trong văn hóa dân gian Thái Lan.[65]
Mami Wata là tinh linh nước được sùng bái ở vùng tây, trung, và nam châu Phi, ở cộng đồng người châu Phi vùng Caribe và một phần ở Bắc Mỹ, Nam Mỹ. Họ thường là nữ nhưng đôi khi là nam. Họ được xem là những sinh vật hiểm ác, thường là femme fatale cám dỗ đàn ông đến chết.[66]
Thực đơn
Nàng tiên cáLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Nàng tiên cá